1. Το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ)

Το «Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ)» ήταν το αποκορύφωμα της οργανωμένης αντιστασιακής δραστηριότητας στις ελληνικές θάλασσες κατά την περίοδο της Κατοχής. Η χρήση πλωτών μέσων από τις οργανώσεις του ΕΑΜ συστηματοποιήθηκε στις αρχές του 1944, όταν στις παραλιακές περιοχές συγκροτήθηκε ένα ετερόκλητο σύνολο σκαφών –είτε πλοία διαφόρων τύπων (τρεχαντήρια, μπρατσέρες, καΐκια, τσερνίκια) που νοίκιαζαν οι οργανώσεις από τους καραβοκύρηδες, είτε εξοπλισμένα γερμανικά σκάφη που είχαν πέσει στα χέρια των ανταρτών– που αναλάμβαναν μεταφορές τροφίμων, ανταρτών, τραυματιών και εφοδίων στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές (ακόμα και μέχρι τα νησιά και τη μικρασιατική ακτή) και «πειρατικές» ενέργειες που προκαλούσαν εντύπωση στους Γερμανούς.

2. Το ΕΛΑΝ Κορινθιακού

2.1. Η ηγετική ομάδα

Ξεχωριστή είναι η δράση του ΕΛΑΝ Κορινθιακού, η οποία ξεκίνησε από έναν άνθρωπο που, κατά δήλωσή του, «δεν ήξερε ούτε μπάνιο». Τον Μάρτιο του 1944, ο δραστήριος διμοιρίτης του 34ου Συντάγματος Κώστας Γεωργιάδης (ψευδώνυμο «Ζαχαριάς») βρέθηκε σε αποστολή στο Γαλαξίδι και οργάνωσε, με δική του πρωτοβουλία, την νυχτερινή αρπαγή ενός γερμανικού πλοίου που ναυλοχούσε στο λιμάνι με τους δύο επιβάτες του. Το λάφυρο ήταν ένα επίτακτο από τους Γερμανούς πετρελαιοκίνητο Καλυμνιώτικο τρεχαντήρι με τρία κατάρτια, εκτοπίσματος 80 τόνων, φορτωμένο με οβίδες πυροβολικού των 105 χιλιοστών και 35 τόνους τροφίμων. To νέο αποτυπώθηκε διογκωμένο στον αντιστασιακό τύπο:

«Τμήματα του ΙΙ Τάγματος αιχμαλώτισαν στον Κορινθιακό 2 γερμανικά βενζινόπλοια. Από το ένα πήραν 1500 οβίδες πυροβολικού, χιλιάδες μερίδες γαλέτα και πολλές κονσέρβες. Απ’ το άλλο 8.000 οκάδες κριθάρι, 6.000 οκάδες βρώμη, σανό κλπ», έγραφε η αντιστασιακή εφημερίδα Ο Εκδικητής στο φύλλο 16 της 9/4/1944.

Από το φόβο αντιποίνων, οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στο Λιδωρίκι και το καΐκι βυθίστηκε στα ανοιχτά της Αντίκυρας, αφού αφαιρέθηκε και διαφυλάχθηκε το φορτίο. Χρησιμοποιώντας πειθώ, ο Ζαχαριάς μύησε σύντομα στην ιδέα ενός «αντάρτικου ναυτικού» κατοίκους και δραστήριους ναυτικούς της περιοχής –κυρίως από την Αντίκυρα και τα χωριά της Κορινθίας– που αργότερα εξελίχθηκαν σε κυβερνήτες σκαφών με χαρακτηριστικά αγωνιστικά ψευδώνυμα: Ιωάννης Παπαγεωργόπουλος (Τρομάρας), Νικόλαος Σαμουήλ (Βοριάς) και Δημήτριος Σαμουήλ (Δελφίνος), Δημήτριος Κοντογιάννης (Μπονάτσας), Στάθης Μαντζώρος (Θαλασσινός) κ.ο.κ. Η αρχική ιδέα έφερε όλα τα χαρακτηριστικά ενός πρωτογενούς ενθουσιασμού: «Είπα στους άντρες να γράψουν στο καπέλο τους, εκτός από το σήμα του ΕΛΑΣ και το Τ.Π. = Τμήμα Πειρατείας. Με κόκκινη κλωστή το έγραψαν σε όλους μας τα κορίτσια της Αντίκυρας».

2.2. Δράση

Εκτός από την κοινωνική διαθεσιμότητα στα ψαροχώρια της περιοχής και το «ταμπεραμέντο» του Ζαχαριά, ήταν η φυσιογνωμία της ακτογραμμής του Κορινθιακού που διευκόλυνε τη δημιουργία μιας ξεχωριστής ναυτικής δύναμης. Η βοιωτική ακτή του Κορινθιακού, με πολλές βραχώδεις ακτές, όρμους και φυσικά λιμάνια, εγγυόταν την ανεμπόδιστη μετακίνηση αρκετών σκαφών, ακόμα και εξοπλισμένων. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, τα ιταλικά ναυτικά φυλάκια σε όλη την έκταση από το Ρίο ως τον Ισθμό της Κορίνθου είχαν αχρηστευθεί, ενώ ζωτικό ρόλο έπαιξαν οι πανταχού παρούσες εαμικές οργανώσεις, όσο και η μόνιμη παρουσία του ΙΙΙ/34 Τάγματος του ΕΛΑΣ στον Ελικώνα.

Στα μέσα Απριλίου, οι «αντάρτες-πειρατές» λαφυραγώγησαν μια πετρελαιοκίνητη άκατο που χρησιμοποιείτο από τους Γερμανούς ως αλιευτικό στην περιοχή ανάμεσα στον Άγιο Ιωάννη, το Πόρτο Γερμενό και τα Καλά Νησιά (Καλλάνησα), την οποία βάφτισαν Κ1-«ΑΒΕΡΩΦ». Ακολούθησε το, επίσης πετρελαιοκίνητο, σκάφος του Νώντα Τσιάμη από το Ξυλόκαστρο που προστέθηκε στο «στόλο» ως Κ2. Σύμφωνα με μια πρωτότυπη κωδικοποίηση που αντιστοιχούσε σε κατανομή αποστολών αντίστοιχη με το εκτόπισμα της κάθε μονάδας, το Κ σήμαινε Καταδίωξη (καταδίωξη και μεταφορά ανταρτικών τμημάτων), το Μ σήμαινε Μεταφορά εφοδίων, το Ε σήμαινε Επιβατηγό και το Φ σήμαινε Φορτηγό. Ήδη τον Μάιο, 6 καταδιωκτικά (Κ1-Κ6), 7 μεταφορικά (Μ1-Μ7) και 7 φορτηγά (Φ1-Φ7) συγκροτούσαν ένα άρτιο δίκτυο από την Ιτέα μέχρι το Λουτράκι και τα ανοιχτά της Πάτρας, διαθέτοντας νηολόγια, σύστημα επικοινωνίας (φωτιστικά σήματα, σήματα καπνού), τηλέφωνα και αποθήκες.

Χάρη στη δράση του ΕΛΑΝ οργανώθηκαν λιμεναρχεία στο Γαλαξίδι (όπου έδρευε το Αρχηγείο του ΕΛΑΝ και κλιμάκιο της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής, την ασφάλεια του οποίου εγγυάτο το αντάρτικο ναυτικό), στην Αντίκυρα, στην Ερατεινή, στον Άγιο Σαράντη, στον Άγιο Ιωάννη Δομβραίνας, στην Αλυκή και στο Σκίνο. Με εξαίρεση τις ημέρες των γερμανικών εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, ο Κορινθιακός αποτελούσε εαμική λιμνοθάλασσα, και παρά τις συχνές καταστροφές σκαφών από γερμανικές περιπολίες, τα σκάφη αναπληρώνονταν ταχύτατα.

Εκτός από τη συμμετοχή σε συμπλοκές και μάχες, σε συνεργασία με τα τμήματα του ΕΛΑΣ, το ΕΛΑΝ Κορινθιακού συνεισέφερε τα μέγιστα στη μεταφορά εφοδίων και τη μετακίνηση στελεχών από και προς την Αττικοβοιωτία και τη βόρεια Πελοπόννησο. Τα σκάφη του ΕΛΑΝ διαπεραίωσαν στην Πελοπόννησο τον Άρη Βελουχιώτη και την έφιππη συνοδεία του (22 Απριλίου) από την παραλία του Μαραθιά, καθώς και εθνοσυμβούλους της Κυβέρνησης του Βουνού (ΠΕΕΑ) από τις περιοχές Μεγάρων, Λουτρακίου και Αιγίου σε τμηματικές νυχτερινές αποστολές.

Η φήμη του ΕΛΑΝ έφτασε σε όλο το αντιστασιακό στρατόπεδο. Τα μεσάνυχτα της 3ης Οκτωβρίου, πριν ακόμα οι Γερμανοί εκκενώσουν την Ιτέα, οι εκπρόσωποι της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας που ταξίδευε από την Φωκίδα στην Αττική (Θεμιστοκλής Τσάτσος, Παυσανίας Κατσώτας, Γιάννης Ζεύγος, Οδυσσέας Παπαμαντέλος) επιβιβάστηκαν στη «ναυαρχίδα» Κ1 και «αναπαυόμενοι κατά την διάρκειαν του πλου», έφτασαν περνώντας μέσα από γερμανικά περιπολικά τις πρωινές ώρες στον όρμο του Αγίου Ιωάννη. Λίγο αργότερα, ισχυρή δύναμη του ΕΛΑΝ εισερχόταν πρώτη στο ελεύθερο Αίγιο και εγκαθιστούσε προσωρινό λιμεναρχείο στην Πάτρα.

Στην Απελευθέρωση η ΙΙΙ Μοίρα Κορινθιακού-Σαρωνικού-Ευβοϊκού, όπως είχε μετονομαστεί με απόφαση της Γραμματείας Στρατιωτικών της ΠΕΕΑ, αποτελούσε μια από τις καλύτερα οργανωμένες μονάδες του ΕΛΑΝ στην Ελλάδα. Η δύναμή της ανερχόταν σε 27 σκάφη διαφόρων τύπων και 1.200 άνδρες, κατανεμημένους σε δέκα ναυστάθμους (Αντίκυρα, Μαραθιάς, Ερατεινή, Γαλαξίδι, Άγιος Ιωάννης, Αλεποχώρι, Σκίνος, Ηραίο, Άκολη και Λόγγος Πατρών), ενώ πραγματοποίησε άθλο στα Δεκεμβριανά, όταν διαπεραίωσε 3.150 υποχωρούντες ΕΛΑΣίτες από τη Μεγαρίδα στο Γαλαξίδι, μέσα σε τρία μόλις εικοσιτετράωρα. Το περίφημο ως τις μέρες μας εμβατήριο «Απ’ την Αντίκυρα προβάλλει ο Ζαχαριάς / και ξεμακραίνει το ΕΛΑΝίτικο καράβι» είναι ενδεικτικό της τεράστιας φήμης που είχε αποκτήσει το αντάρτικο ναυτικό του Κορινθιακού ως ιδιαίτερο κεφάλαιο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα 1941-1944.