Η εβραϊκή Διασπορά στον ελλαδικό χώρο μέσα από βιβλικά παραθέματα
α. καὶ εἰς πάσας τὰς χώρας καὶ Σαμψάμῃ καὶ Σπαρτιάταις καὶ εἰς Δῆλον καὶ Μύνδον καὶ Σικυῶνα καὶ εἰς τὴν Καρίαν καὶ εἰς Σάμον καὶ εἰς τὴν Παμφυλίαν καὶ εἰς τὴν Λυκίαν καὶ εἰς Ἁλικαρνασσὸν καὶ εἰς Ρόδον καὶ εἰς Φασηλίδα καὶ εἰς Κῶ καὶ εἰς Σίδην καὶ εἰς Ἄραδον καὶ εἰς Γόρτυναν καὶ Κνίδον καὶ Κύπρον καὶ Κυρήνην.
Α´ Μακκ. 15.23.
β. καὶ τί ὑμεῖς ἐμoί, Τύρoς καὶ Σιδὼν καὶ πᾶσα Γαλιλαία ἀλλoφύλων; […] καὶ τoὺς υἱoὺς Ἰoύδα καὶ τoὺς υἱoὺς Ἱερoυσαλὴμ ἀπέδoσθε τoῖς υἱoῖς τῶν Ἑλλήνων, ὅπως ἐξώσητε αὐτoὺς ἐκ τῶν ὁρίων αὐτῶν.
Ιωήλ. 4.4-6.
γ. ἡ ῾Ελλὰς καὶ ἡ σύμπασα καὶ τὰ παρατείνοντα, οὗτοι ἐνεπορεύοντό σοι ἐν ψυχαῖς ἀνθρώπων καὶ σκεύη χαλκᾶ ἔδωκαν τὴν ἐμπορίαν σου. υἱοὶ Ροδίων ἔμποροί σου ἀπὸ νήσων ἐπλήθυναν τὴν ἐμπορίαν σου ὀδόντας ἐλεφαντίνους, καὶ τοῖς εἰσαγομένοις ἀντεδίδους τοὺς μισθούς σου, ἀνθρώπους ἐμπορίαν σου ἀπὸ πλήθους τοῦ συμμείκτου σου, στακτὴν καὶ ποικίλματα ἐκ Θαρσίς, καὶ Ραμὸθ καὶ Χορχὸρ ἔδωκαν τὴν ἀγοράν σου. ᾿Ιούδας καὶ οἱ υἱοὶ τοῦ ᾿Ισραήλ, οὗτοι ἔμποροί σου ἐν πράσει σίτου καὶ μύρων καὶ κασίας, καὶ πρῶτον μέλι καὶ ἔλαιον καὶ ρητίνην ἔδωκαν εἰς τὸν σύμμεικτόν σου.
Ιεζ. 27.13-17.
Η εβραϊκή παρουσία στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, με ειδική αναφορά στη Βοιωτία
περὶ δὲ τῆς ἱεροπόλεως τὰ προσήκοντά μοι λεκτέον· αὕτη, καθάπερ ἔφην, ἐμὴ μέν ἐστι πατρίς, μητρόπολις δὲ οὐ μιᾶς χώρας Ἰουδαίας ἀλλὰ καὶ τῶν πλείστων, διὰ τὰς ἀποικίας ἃς ἐξέπεμψεν ἐπὶ καιρῶν εἰς μὲν τὰς ὁμόρους, Αἴγυπτον, Φοινίκην, Συρίαν τήν τε ἄλλην καὶ τὴν Κοίλην προσαγορευομένην, εἰς δὲ τὰς πόρρω διῳκισμένας, Παμφυλίαν, Κιλικίαν, τὰ πολλὰ τῆς Ἀσίας ἄχρι Βιθυνίας καὶ τῶν τοῦ Πόντου μυχῶν, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ εἰς Εὐρώπην, Θετταλίαν, Βοιωτίαν, Μακεδονίαν, Αἰτωλίαν, τὴν Ἀττικήν, Ἄργος, Κόρινθον, τὰ πλεῖστα καὶ ἄριστα Πελοποννήσου, καὶ οὐ μόνον αἱ ἤπειροι μεσταὶ τῶν Ἰουδαϊκῶν ἀποικιῶν εἰσιν, ἀλλὰ καὶ νήσων αἱ δοκιμώταται, Εὔβοια, Κύπρος, Κρήτη.
Φίλων, Πρεσβεία προς Γάιον, 281-282, επιμ. L. Cohn-S. Reiter, Legatio ad Gaium, Philonis Alexandrini opera quae supersunt, τ. 6 (Berlin 1915), σελ. 208.
Για την παρουσία των Εβραίων στη Θήβα κατά την επιδρομή των Νορμανδών στα 1147
Rex Rogerius stolium suum in Romaniam misti et Corpho et Cephaloniam et Estivam et Corinthum omnemque aliam usque ad Malvasiam cepit [...] et cunctos Iudeos illius terrae captivos ad Siciliam duxit.
Annales Cavenses (13th c.), επιμ. G.H. Pertz, MGH, Script III, (Hannover 1839), σελ. 132.
Η αναφορά του Βενιαμίν εκ Τουδέλης στην εβραϊκή κοινότητα της Θήβας
Από εκεί [Κόρινθο] είναι ταξίδι δυο ημερών για τη μεγάλη πόλη των Θηβών, όπου ζουν δυο χιλιάδες Ιουδαίοι. Αυτοί είναι οι πιο επιδέξιοι τεχνίτες στο μετάξι και στην πορφύρα σε όλη την Ελλάδα. Έχουν λογίους που γνωρίζουν καλά τη Μισνά και το Ταλμούδ, όπως επίσης και άλλους εξέχοντες άνδρες με πρώτους ανάμεσά τους τον αρχιραβίνο Κούτι και τον αδελφό του Μωυσή, καθώς και τους ραβίνους Χίγια, Ηλία Τιρουζότ και Γικτάν· και όμοιοί τους δεν υπάρχουν σε όλο τον ελληνικό χώρο, με εξαίρεση την Κωνσταντινούπολη.
Βενιαμίν εκ Τουδέλης, Το βιβλίο των ταξιδιών στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική, 1159-1173, μτφρ. Φ. Βλαχοπούλου, εισαγωγή-σχόλια Κ. Μεγαλομμάτης – Α. Σαββίδης (Αθήνα 1994), σελ. 63.
Η αναφορά του Βενιαμίν εκ Τουδέλης στην εβραϊκή κοινότητα της Θήβας
Από εκεί [Κόρινθο] είναι ταξίδι δυο ημερών για τη μεγάλη πόλη των Θηβών, όπου ζουν δυο χιλιάδες Ιουδαίοι. Αυτοί είναι οι πιο επιδέξιοι τεχνίτες στο μετάξι και στην πορφύρα σε όλη την Ελλάδα. Έχουν λογίους που γνωρίζουν καλά τη Μισνά και το Ταλμούδ, όπως επίσης και άλλους εξέχοντες άνδρες με πρώτους ανάμεσά τους τον αρχιραβίνο Κούτι και τον αδελφό του Μωυσή, καθώς και τους ραβίνους Χίγια, Ηλία Τιρουζότ και Γικτάν· και όμοιοί τους δεν υπάρχουν σε όλο τον ελληνικό χώρο, με εξαίρεση την Κωνσταντινούπολη.
Βενιαμίν εκ Τουδέλης, Το βιβλίο των ταξιδιών στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική, 1159-1173, μτφρ. Φ. Βλαχοπούλου, εισαγωγή-σχόλια Κ. Μεγαλομμάτης – Α. Σαββίδης (Αθήνα 1994), σελ. 63.