1. Εισαγωγικά

Η πρώτη εφημερίδα της Βοιωτίας εντοπίζεται το 1875, χρονιά αρκετά καθυστερημένη εάν σκεφτεί κανείς την αναλογία των εκδόσεων του περιοδικού Τύπου σε όλον τον ελλαδικό χώρο που κυκλοφόρησαν από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Η αργοπορία αποδίδεται στην γεωγραφική εγγύτητα της Βοιωτίας προς την Αθήνα. Οι αθηναϊκές εφημερίδες έφθαναν έγκαιρα στο βοιωτικό κοινό καλύπτοντας με τον τρόπο αυτό τις ανάγκες πληροφόρησης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Άλλωστε η Αττικοβοιωτία αποτελούσε μία ενιαία διοικητική μονάδα και η Βοιωτία αργότερα σταθεροποιήθηκε ως ανεξάρτητη. Ακόμη, η χρονική υστέρηση πιθανώς να οφείλεται και σε πρακτικά αίτια. Η παρουσία του Τύπου συναρτάται άμεσα με την ύπαρξη τυπογραφικών εγκαταστάσεων στην περιοχή.

Σύμφωνα με τον Τάκη Λάππα, σε ολόκληρη την Ρούμελη μέσα στα εξήντα χρόνια από το 1821 έως το 1880 παρουσιάστηκαν 60 εφημερίδες, με την επιφύλαξη πως μπορεί ο αριθμός να είναι μεγαλύτερος, καθώς ίσως δεν περισώθηκαν όλες. Εξάλλου δεν έχει σωθεί καμία πλήρης σειρά. Την στερεοελλαδίτικη ποσοτική πρωτιά κατέχει το Μεσολόγγι με δέκα εφημερίδες και ακολουθεί η Λαμία με επτά. Η Θήβα και η Λιβαδειά είναι τα κύρια εκδοτικά κέντρα της Βοιωτίας εκδίδοντας ίσο αριθμό εφημερίδων, από τέσσερις η κάθε μία. Έως τις ημέρες μας οι περίπου εβδομήντα συνολικά βοιωτικές εφημερίδες που έχουν εκδοθεί και συνεχίζουν να εκδίδονται εμφανίζονται στην Θήβα και την Λιβαδειά.

Εξαίρεση ως προς τον τόπο έκδοσης αποτελούν η Επικοινωνία με ένδειξη τόπου το Δήλεσι, η Εργατική Ένωση (1983) στα Άσπρα Σπίτια, έκδοση της Ένωσης Εργαζομένων στην Εταιρεία "Αλουμίνιο της Ελλάδος", και η Ωερόη (1982) στο Καπαρέλι, καθώς και τα Αττικοβοιωτικά Νέα που εκδίδονταν στην Αθήνα.

Αδύναμη η γυναικεία παρουσία, που εμφανίζεται το 1969 με την Ειρήνη Λ. Ζητουνιάτη στην θέση του ιδιοκτήτη και διευθυντή, συνεχίζοντας την πατρική παρουσία στη Φωνή της Λεβαδείας. Οι άλλες γυναικείες παρουσίες είναι της Χαρίκλειας Σταμάτη των Βοιωτικών Νέων της Λιβαδειάς το 1995, της Emma Mosneaga-Μπαρδώσα με το Διάβημα της Λιβαδειάς και της Ιωάννας Βρεττού με το Μανιφέστο των Θηβών το 2000. Εμφανίζονται δύο αμιγώς αθλητικές εφημερίδες: τα Sportsnews στην Θήβα και Η Κερκίδα στην Λιβαδειά.

Εδώ παρουσιάζονται ορισμένες εφημερίδες, οι πιο «ιστορικές», ενώ στις πηγές του λήμματος εμφανίζονται συνολικά οι εφημερίδες της Βοιωτίας σε πίνακα με τα στοιχεία τόπου έκδοσης, χρόνου έκδοσης, τη συχνότητα κυκλοφορίας, το όνομα του εκδότη, του ιδιοκτήτη και του αρχισυντάκτη, για όποιες είναι γνωστά.

2. Οι πρώτες εφημερίδες της Βοιωτίας

Βοιωτία, Εφημερίς του λαού είναι ο τίτλος και ο υπότιτλος της πρώτης βοιωτικής εφημερίδας που κυκλοφόρησε από τις 8 Οκτωβρίου 1874 έως τον Νοέμβριο 1877. Πρόθεση των εκδοτών της Βοιωτίας ήταν να εκδίδεται δύο φορές την εβδομάδα σε όχι προκαθορισμένες ημέρες. Προς το τέλος, ωστόσο, η εφημερίδα έχασε τον δισεβδομαδιαίο ρυθμό της και κυκλοφορούσε σε άτακτα (δεκαπενθήμερα) διαστήματα. Εκδότης και συντάκτης ήταν ο γιατρός Λουκάς Γ. Μπέλλος (Θήβα 1848-Αθήνα, 15 Δεκεμβρίου 1913), ο οποίος συμμετείχε με την ιατρική του ιδιότητα στον πόλεμο του 1897, εκλέχθηκε δύο φορές βουλευτής Βοιωτίας (1902 και 1910) και χρημάτισε αντιπρόεδρος της Βουλής, άνθρωπος με ιδιαίτερες πνευματικές και εθνικές ευαισθησίες, εμπνευστής και ιδρυτής του Ιερού Λόχου. (Για το αρχείο Λουκά Μπέλλου βλ. δικτυογραφία του λήμματος.) Η εφημερίδα ήταν τετρασέλιδη και ορισμένες φορές περιλάμβανε δισέλιδα δικαστικά παραρτήματα, δίστηλη, διαστάσεων 27,7 Χ 19 εκ. και τυπωνόταν στο θηβαϊκό τυπογραφείο «Ο Κάδμος». Ο συντάκτης ήταν οπαδός του Ε. Δεληγιώργη και ασκούσε κριτική στην κυβέρνηση Βούλγαρη. Σώμα της Βοιωτίας σώζεται, με λίγες ελλείψεις, και στην Βιβλιοθήκη της Βουλής σε μικροταινία (αριθ. μταιν. 5617) και σε ψηφιακή μορφή.

Στις 11 Ιανουαρίου 1876 εκδόθηκε η δεύτερη θηβαϊκή εφημερίδα, η Σφιγξ, ("Εκδίδοται άπαξ της εβδομάδος επί του παρόντος"), που είχε ήδη αναγγελθεί από τη Βοιωτία τον Ιούλιο του προηγούμενου χρόνου (αρ. 53). Επιδίωξη της Σφίγγας ήταν να εκδίδεται δύο φορές την εβδομάδα, πράγμα που δεν κατάφερε στα πέντε χρόνια της κυκλοφορίας της. Ο συντάκτης της Φιλοποίμην Β. Θεαγένης, ήταν εφοριακός υπάλληλος και η παρουσία του στην εφημερίδα πέρασε διάφορες φάσεις.

Το κύριο άρθρο της πρώτης σελίδας αφορούσε στην κεντρική πολιτική σκηνή και την εξωτερική διπλωματία. Η Σφιγξ αναφερόταν με λεπτομέρειες στις τοπικές ειδήσεις της Θήβας και περιλάμβανε νέα γειτονικών περιοχών, όπως της Λιβαδειάς, της Τανάγρας, της Αράχοβας, του Ορχομενού. Στην ύλη της συγκαταλέγονταν ποικίλες ειδήσεις για την κοινωνική ζωή, τις αρχαιολογικές ανασκαφές και τα ευρήματα, τα καιρικά φαινόμενα ως παράγοντα που επιδρά στη γεωργία, τα έργα της Κωπαΐδας. Συνδιαλεγόταν με πολλές εφημερίδες της Αθήνας (Αιών, Ώρα, Νεολόγος, κ.ά.) και της Χαλκίδας, αλλά και εφημερίδες του εξωτερικού, της Βιέννης, της Τεργέστης κ.ά. Η Σφιγξ τυπωνόταν στο τυπογραφείο «Οιδίπους» του Ευάγγελου Γ. Αθανασιάδη, ο οποίος άνοιξε και βιβλιοπωλείο, όπου διακινούσε τα «εν χρήσει διδακτικά» σχολικά βιβλία και δημοτικά λογιστικά βιβλία σε «μετρίαν τιμή».

Η πρώτη εφημερίδα στην πόλη της Λιβαδειάς κυκλοφόρησε στις 17 Σεπτεμβρίου 1876 με τον τίτλο Θεσμοί. Εφημερίς Πολιτική, Φιλολογική και των Ειδήσεων, τίτλο που δεν προδίδει τον τοπικό της χαρακτήρα και συνυπάρχει με εβδομαδιαία ομότιτλη εφημερίδα που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά στην Ερμούπολη της Σύρου από τον Δ. Κρεβατά. Πρώτος συντάκτης των λιβαδειώτικων Θεσμών έως τον Φεβρουάριο 1877 αναγράφεται ο δικηγόρος Δημήτριος Μπουγιουκλής. Η εφημερίδα, αν και δήλωνε ότι κυκλοφορούσε μια φορά την εβδομάδα, «κατά Δευτέραν επί του παρόντος», έκανε μια μακροχρόνια διακοπή. Επανακυκλοφόρησε το 1880 με εκδότη-συντάκτη τον Γεώργιο Σώκο. Η κυκλοφορία της διήρκεσε τριάντα χρόνια, αν και ακατάστατα και με χρονικά κενά. Ήταν δισέλιδη, δίστηλη, διαστάσεων 31,5 Χ 23 εκ. και τυπωνόταν στο τυπογραφείο «Τροφώνιος».

Οι Θεσμοί αναφέρονταν στην ελληνική πολιτική γενικά και περιλάμβαναν τοπικές ειδήσεις της Λιβαδειάς: θέματα σχετικά με την καθημερινότητα, ζητήματα του δήμου και οικονομικά τοπικά θέματα. Ιδιαίτερη στήλη παρακολουθούσε την κίνηση των τιμών του βαμβακιού, κυρίαρχου ντόπιου προϊόντος. Παράλληλα, περιείχαν ευρωπαϊκή ενημέρωση και ειδικά ενδιαφέρονταν για τον ελληνισμό και τις εξελίξεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Στις 31 Ιανουαρίου 1877 η εφημερίδα Θεσμοί (αρ. 18) έγραψε ότι πριν από λίγες ημέρες είχε εκδοθεί στην Λιβαδειά νέα εφημερίδα με τίτλο Κήρυξ. Συμπλήρωνε ότι χαιρόταν, καθώς θα εύρισκε συνομιλητή γύρω από τα τοπικά θέματα, ότι το κύριο έργο της νέας εφημερίδας θα ήταν οι δικαστικές καταχωρίσεις και της ευχόταν τα καλύτερα. Στον Κήρυκα γίνεται αναφορά και τον επόμενο μήνα από τους Θεσμούς (αρ. 20, 14 Φεβρ. 1877), αλλά δεν έχει σωθεί κανένα φύλλο του, δεν έχουν παραδοθεί τα ονόματα του συντάκτη ή του εκδότη του ούτε και η ακριβής περίοδος κυκλοφορίας του.

Στην Βιβλιοθήκη της Βουλής σώζεται το δεύτερο φύλλο της εφημερίδας Δεληγεώργης, Εφημερίς του Λαού που κυκλοφόρησε στις 22 Ιουλίου 1879, δύο μήνες μετά τον θάνατο του Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Συντάκτης της ήταν ο Λουκάς Γ. Μπέλλος και τυπώθηκε στο τυπογραφείο «Κάδμος» που βρισκόταν στην οδό Επαμεινώνδα, στη Λιβαδειά. Ήταν τετρασέλιδη με δύο στήλες. Στόχος της εφημερίδας, παράλληλα με την ελληνική και ξένη ενημέρωση, ήταν η ανάδειξη του έργου και της προσωπικότητας του Δεληγιώργη. Τα δύο πρώτα φύλλα μοιράστηκαν δωρεάν, αλλά δυσκολεύτηκε να εγγράψει συνδρομητές, οπότε μάλλον δεν κυκλοφόρησαν περισσότερα φύλλα.

Από διάσπαρτες μνείες είναι γνωστό ότι κυκλοφόρησαν και εφημερίδες, των οποίων δε σώθηκε ούτε ένα φύλλο. Πληροφορούμαστε για την ύπαρξη της Ανεξαρτησίας που μάλλον τυπωνόταν στο τυπογραφείο «Οιδίπους» του Ευάγγελου Γ. Αθανασιάδη στην Θήβα, μέσα από σχόλια και δημοσιεύματα της εφημερίδας Σφιγξ, που τυπωνόταν και αυτή στο ίδιο τυπογραφείο στις αρχές του 1876. Αγγελία της ειδοποιούσε «τους δημοσιεύοντας τας πράξεις των κ. δικαστικούς κλητήρας ως και πάντα άλλον ότι δέχεται να καταχωρίζη ταύτας επί μετριωτάταις τιμαίς». Πληροφόρηση για δύο εφημερίδες ακόμα της Λιβαδειάς, οι οποίες «μετ’ ου πολύ ανατέλλουσιν», εντοπίζεται στην Βοιωτία (αρ. 99, 10.09.1876). Πρόκειται για την εφημερίδα Λεβαδεία του γιατρού και βουλευτή (1865-1869, 1892-1895, 1899-1902) Βασίλειου Α. Σπυρόπουλου και την Μνημοσύνη του πρώην συμβολαιογράφου Π. Νάκου.

Πρόθεση έκδοσης εφημερίδας με τίτλο Γεωργός διατυπώθηκε από την Βοιωτία στις 4 Δεκεμβρίου 1876 (αρ. 111), όπου ανασφερόταν ότι «μετ’ ου πολύ θα λάβη την ευχαρίστησιν να ίδη και άλλην εφημερίδα εξ αυτού, τον ‘Γεωργόν’», αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η εξαγγελία υλοποιήθηκε.

3. Ο 20ός αιώνας

Ορισμένες βοιωτικές εφημερίδες που αρχίζουν την κυκλοφορία τους μέσα στον 20ό αιώνα είναι μακροβιότερες και πιο σταθερές στην εβδομαδιαία κατά κανόνα έκδοσή τους.

Η εφημερίδα Θήβαι, Εβδομαδιαία πολιτική εφημερίς με εκδότη τον Γέωργιο Ρόδη ξεκίνησε την κυκλοφορία της το 1902 και συνέχισε έως το 1916. Είχε το γραφείο και το τυπογραφείο της στην οδό Δίρκης. Τα θέματά της ήταν κυρίως τοπικού ενδιαφέροντο (η καθαριότητα της πόλης, τα κοινωνικά, δωρεές, σχολικές εξετάσεις αλλά και τα ποινικά). Ενδιαφερόταν για την τοπική οικονομία, όπως για παράδειγμα την σηροτροφία, και ενημέρωνε συστηματικά για τις τιμές των δημητριακών. Παρουσίαζε με λεπτομέρεια τα εκλογικά αποτελέσματα, ενώ σπάνια δημοσίευε και ποίηση. Εντυπωσιακή είναι η φωτογραφία μαθητών μελών της θηβαϊκής μαντολινάτας στο πρωτοσέλιδο της 15 Ιανουαρίου 1912. Περιλάμβανε και διαφημίσεις ντόπιων επαγγελματιών.

Η Λεβάδεια, Εβδομαδιαία κοινωνική εφημερίς εμφανίστηκε τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα και κυκλοφορούσε έως τουλάχιστον το 1915. Διευθυντής Κωνσταντίνος Α. Φαρμάκης που είχε και καλλιτεχνικό τυπογραφείο στην πόλη.

Θηβαϊκή εφημερίδα και ο Κάδμος, που κυκλοφορούσε από το 1907, μια φορά την εβδομάδα, όχι όμως σε σταθερή ημέρα. Διευθυντής ήταν ο Άγγελος Ι. Ταμβίσκος και είχε τα γραφεία της μέσα στο τυπογραφείο του «Κάδμου», στην διασταύρωση των οδών Δίρκης και Κάδμων. Περιλάμβανε πολιτικές ειδήσεις και σχόλια, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της τετρασέλιδης εφημερίδας αφορούσε μικρές ειδήσεις, τόσο τοπικές όσο και από όλο τον κόσμο. Ενδεικτικά οι στήλες ονομάζονταν: «Στα πεταχτά», «Πώς τα βλέπω», «Γνωμικά και αποφθέγματα», «Ειδήσεις». Συμπεριλάμβανε ειδησεογραφία για την φιλαρμονική, τον φωτισμό της πόλης, την ληστεία, αρχαιολογικά θέματα, κ.ά. Περιείχε χρονογραφήματα, αλληλογραφία, κοινωνικά νέα με αφίξεις και αναχωρήσεις, τον καιρό, διαφημίσεις και αγγελίες και δικαστικό παράρτημα. Υποστήριζε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.

Η εφημερίδα Θηβαϊκός Ταχυδρόμος, Εβδομαδιαία Παμβοιωτική Εφημερίς ξεκίνησε την κυκλοφορία της το 1929 και κυκλοφορούσε μέχρι το 1941. Τυπωνόταν στην Θήβα στο τυπογραφείο Φαρμακά και ιδιοκτήτης της φερόταν ο Ιω. Γ. Φαρμακάς και την θέση του διευθυντή κατείχε ο Αρ. Φαρμακάς. Ήταν τετρασέλιδη και τετράστηλη. Η τρίτη σελίδα ήταν αποκλειστικός χώρος διαφημίσεων που πολύ συχνά κατελάμβαναν και την δεύτερη σελίδα. Η τελευταία σελίδα ήταν αφιερωμένη στα κοινωνικά νέα: γιορτές, αρραβώνες, γάμους, βαπτίσεις, μνημόσυνα. Ενημέρωνε για τα αθλητικά γεγονότα και συστηματικά παρακινούσε τους πολίτες να παραστούν στους αγώνες.

Η εφημερίδα Φως Λεβαδείας, Ανεξαρτητος τοπική εφημερίς ιδρύθηκε το 1932 και κυκλοφορούσε σε εβδομαδιαία βάση έως την δεκαετία του 1970. Διευθυντής της υπήρξε ο Κώστας Στασινόπουλος.

Η Φωνή της Λεβαδείας, Όργανον εθνικοφρόνων Επαρχίας Λεβαδείας, ήταν εβδομαδιαία και διευθυνόταν από Συντακτική Επιτροπή. Κυκλοφόρησε το 1946.

Η Ελπίδα της Βοιωτίας, Ανεξάρτητος τοπική εφημερίς, τυπωνόταν στην Θήβα στα μέσα της δεκαετίας του 1960 (1963-1966). Ιδιοκτήτης και διευθυντής ήταν ο Χρήστος Κοντός.

Ο Αττικοβοιωτικός Κόσμος, Ανεξάρτητος εβδομαδιαία εφημερίς κυκλοφόρησε στην Λιβαδειά από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 από τον εκδότη, ιδιοκτήτη και διευθυντή Πάνο Δ. Καλλινώση.

Πληροφορίες για τις σχολικές εφημερίδες δεν παραδίδονται στην βιβλιογραφία ούτε υπάρχουν κατατεθειμένες σε μεγάλες βιβλιοθήκες, με αποτέλεσμα ο σχολικός Τύπος να παραμένει στην γκρίζα πλευρά της εφημεριδιακήςκαταγραφής. Είναι ευκαιρία εδώ να επισημανθεί η ανάγκη οι κάτοχοι φύλλων ή και σειρών εφημερίδων και περιοδικών να ενημερώνουν σχετικά την τοπική βιβλιοθήκη ή και αρχείο προτού τις καταστρέψουν.

Τέλος, στις ημέρες μας που το διαδίκτυο χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για την κάλυψη τοπικών γεγονότων δεν θα ήταν δυνατόν να μην γίνει αναφορά στους ιστότοπους της Βοιωτίας. Η ενδυνάμωση και ο εκσυγχρονισμός της αυτοδιοίκησης έχει συμβάλει στην ανάπτυξη των ιστότοπων, μέσα από τους οποίους προβάλλεται η περιοχή και αναδεικνύονται οι δημοτικές και περιφερειακές δράσεις. Από τις ηλεκτρονικές εφημερίδες παρουσιάζονται οι κύριες εθνικές και διεθνείς ειδήσεις ενώ τονίζονται ιδιαίτερα οι κινήσεις των συνεταιρισμών και των επιμελητηρίων, όπως και τα θέματα ιδιαίτερου τοπικού ενδιαφέροντος, ενώ διαφημίζονται οι ντόπιοι επαγγελματίες στο γεωγραφικά συναφές κοινό τους.

Η πρώτη εφημερίδα της Βοιωτίας στο διαδίκτυο είναι το Διάβημα, Εβδομαδιαία Πολιτική Σατιρική Εφημερίδα της Λιβαδειάς που ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2000 από τον Γιάννη Μπαρδώσα, αρχισυντάκτη της έως το 2011 (βλ. δικτυογραφία).

Έχουν δημιουργηθεί και πολλά blogs στον νομό που παρουσιάζουν αρκετή κίνηση.